Τρία ντοκυμαντέρ της Αλίντα Δημητρίου με προφορικές μαρτυρίες γυναικών με άξονα την ιστορική διαδρομή και τη συμμετοχή τους στους πολιτικούς αγώνες.
Τρίτη 9/2 – Πουλιά στο Βάλτο – γυναίκες στην αντίσταση (105 λεπτά)
Τετάρτη 10/2 – Η Ζωή στους βράχους – γυναίκες στον εμφύλιο (98 λεπτά)
Πέμπτη 11/2 – Τα κορίτσια της βροχής – γυναίκες στη χούντα (120 λεπτά)
Στέκι Πολιτιστικών Ομάδων – ώρα προβολής 7:30
διαβάστε το φυλάδιο της εισήγησης [pdf] ή κατεβάστε το σε εκτυπώσιμη μορφή [pdf]
3ήµερο προβολών
“γυναίκες στους πολιτικούς αγώνες”
τρία ντοκιµαντέρ της Αλίντα ∆ηµητρίου
Η τριλογία ντοκιµαντέρ της Αλίντα ∆ηµητρίου “Πουλιά στο βάλτο”, “Η ζωή στους βράχους” και “Τα κορίτσια της βροχής” παρουσιάζουν αφηγήσεις γυναικών που µετείχαν στους αγώνες σε τρεις διαφορετικές περιόδους. Την αντίσταση στους ναζί, το πέρασµα στο βουνό και τον εµφύλιο και τέλος την περίοδο της χούντας. Η σηµασία τους και τα ζητήµατα που βάζουν είναι πολλαπλά:
Πρώτον, δεν εστιάζουν στην ιστορική περιγραφή αλλά επικεντρώνονται στην αφήγηση µέσα από παράλληλα προσωπικά βιώµατα και µνήµες. Η ιστορική διαδροµή ξεδιπλώνεται µέσα από αυτές τις αφηγήσεις. Μια διαδικασία που συνήθως παρακάµπτει η επίσηµη ιστορία προκειµένου να µπορέσει να προβάλει ή να επιβάλει τη δική της εκδοχή.
∆εύτερον, παρουσιάζουν τη διάσταση της ιστορίας η οποία είναι γραµµένη µε πάθος, πίστη και αποφασιστικότητα από καθηµερινούς ανθρώπους, από τα κάτω, που παραµένουν ανώνυµοι και που τελικά δεν διεκδίκησαν καµιά αναγνώριση ούτε απέσπασαν κάποια πολιτική υπεραξία.
Τρίτον, εµφανίζουν για πρώτη φορά τον ισότιµο ρόλο των γυναικών στους αγώνες, κάτι που η επίσηµη ιστορική καταγραφή ηθεληµένα ή αθέλητα αποσιωπά. Οι γυναίκες των αγώνων αυτών µετείχαν ισότιµα σε όλα: ως συντρόφισσες, ως ένοπλες αντάρτισσες στους αγώνες, στις κακουχίες, τη φυλακή, την εξορία, το εκτελεστικό απόσπασµα.
Τέταρτον, αναδεικνύουν τη σηµασία και το µέγεθος της προσωπικής ευθύνης, της δύναµης του αγωνιζόµενου ανθρώπου, της συντροφικότητας και της αλληλεγγύης. Την πίστη και την αφοσίωση στο δίκιο του αγώνα. Την αναµέτρηση µε τον κίνδυνο και το ξεπέρασµα του φόβου µέσα από την ανάληψη της ιστορικής ευθύνης και τον συλλογικό αγώνα.
Τέλος, η σηµασία των µαρτυριών αυτών δεν αφορά µόνο το χθές αλλά εκτείνεται µέχρι εµάς καθώς καλούµαστε να αναλάβουµε τη συνέχιση του νήµατος των αγώνων σήµερα. Τα ντοκυµαντέρ αυτά αποτελούν πολύτιµα έργα διαφύλαξης της συλλογικής ιστορικής µνήµης από τη λήθη. Μια παρακαταθήκη για τις γενιές του σήµερα και εκείνων που έρχονται. Στη δεύτερη ταινία µια γυναίκα όταν αναφέρεται στο κολαστήριο της Μακρονήσου λέει: «…είχαµε πάρει απόφαση να αντισταθούµε, τίποτα δε µας άγγιζε» και µια άλλη συµπληρώνει «..αντέξαµε γιατί εµείς είχαµε το δίκιο».
Παρακάτω θα προσπαθήσουµε να σκιαγραφήσουµε εν συντοµία το ιστορικό πλαίσιο για την περίοδο που αναφέρεται το κάθε ένα ντοκυµαντέρ. Οι αναφορές αυτές έχουν σκοπό να υποβοηθήσουν την κατανόηση των αφηγήσεων και σε καµία περίπτωση δεν διεκδικούν πληρότητα ή επάρκεια.
“Πουλιά στο βάλτο” (105 λεπτά) – Τρίτη 9/2
Το ντοκυµαντέρ “Πουλιά στο βάλτο” είναι το πρώτο µέρος της τριλογίας και αναφέρεται στη συµµετοχή και την προσφορά των γυναικών στην Αντίσταση στις πόλεις αλλά και στα βουνά κατά τη διάρκεια της κατοχής. Στην ταινία παρουσιάζονται 32 γυναίκες που µετείχαν στον αγώνα, από τις 40 συνολικά που κατέθεσαν τις µαρτυρίες τους.
Στις 27/4/1941 τα γερµανικά κατοχικά στρατεύµατα εισβάλουν στην αθήνα. Αµέσως λεηλατούν όλα τα αγαθά, τον φυσικό πλούτο και την παραγωγή της χώρας. Η πείνα, ο θάνατος και η ανάγκη για επιβίωση γεννούν τις πρώτες µαζικές οργανώσεις αλληλεγγύης που έδρασαν κυρίως µε τη µορφή συσσιτίων. Στη συνέχεια οργανώνεται ένα από τα µαζικότερα και µαχητικότερα αντιστασιακά κινήµατα στην ευρώπη. Στις 11/9/1941 ιδρύεται ο Εθνικός ∆ηµοκρατικός Ελληνικός Σύνδεσµος (Ε∆ΕΣ). Στις 27/9/1941 ιδρύεται το Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο (ΕΑΜ) υπό τον έλεγχο κυρίως του ΚΚΕ. Το Φεβρουάριο του 1942 το ΕΑΜ αποφάσισε την ίδρυση των ένοπλων αντάρτικων σωµάτων, τον Ελληνικό Λαϊκό Απελευθερωτικό Στρατό (ΕΛΑΣ). Στις 22 Μαΐου συγκροτήθηκε το πρώτο ένοπλο τµήµα µε επικεφαλής τον Άρη Βελουχιώτη.
Οι γερµανικές αρχές κατοχής απάντησαν στην αντίσταση µε σκληρή τροµοκρατία. ∆ηµιούργησαν τα στρατόπεδα συγκέντρωσης στο χαϊδάρι στην αθήνα και του παύλου µελά στη θεσσαλονίκη, έκαναν µπλόκα σε γειτονιές -κοκκινιά, καισαριανή, βύρωνα κ.α.- και οµαδικές εκτελέσεις στο σκοπευτήριο της καισαριανής ή στο επταπύργιο. Στην ύπαιθρο έκαψαν ολόκληρα χωριά και κωµοπόλεις και εκτέλεσαν µεγάλο τµήµα από τον πληθυσµό τους.
Κοµµάτι των αιχµαλώτων αντιστασιακών µεταφέρεται σε στρατόπεδα συγκέντρωσης στη γερµανία. Την ίδια πορεία ακολουθούν οι εβραϊκές κοινότητες της χώρας.
Κατά τη διάρκεια της κατοχής διορίστηκαν από τους κατακτητές τρεις ελληνικές κυβερνήσεις (τσολάκογλου, λογοθετόπουλου και ράλλη). Η κυβέρνηση ράλλη µε άρµα τον αντικοµµουνισµό και προκειµένου να αντιµετωπίσει το ΕΑΜ σχηµατίζει παραστρατιωτικές οµάδες, τα τάγµατα ασφαλείας. Μαζί µε την ειδική ασφάλεια της χωροφυλακής και το µηχανοκίνητο τµήµα της αστυνοµίας πόλεων οργάνωσαν µπλόκα σε συνοικίες, εισβολές σε σπίτια και προχώρησαν σε συλλήψεις, βασανισµούς, βιασµούς και εκτελέσεις αντιστασιακών.
Στις 12/10/1944 αποχωρούν τα γερµανικά στρατεύµατα και αµέσως εγκαθίσταται η κυβέρνηση εθνικής σωτηρίας του γεώργιου παπανδρέου, µε τη συµµετοχή του ΕΑΜ. Μαζι του καταφθάνουν βρετανικά στρατευµατα υπό τη διοίκηση του στρατηγού Σκόµπυ µε σκοπό τον πολιτικοστρατιωτικό έλεγχο, την σταθεροποίηση αστικού καθεστώτος και την εξουδετέρωση των κοµµουνιστών. Μόλις ενάµιση µήνα µετά ξεσπούν τα ∆εκεµβριανά και ο εµφύλιος.
“Η ζωή στους βράχους” (98 λεπτά) – Τετάρτη 10/2
«Η ζωή στους βράχους» πιάνει το νήµα περίπου από κει που το άφησαν τα «Πουλιά στο βάλτο».
Την επαύριο της αποχώρησης των γερµανικών δυνάµεων τον οκτώβρη του 1944, το ΕΑΜ ελέγχει µεγάλο κοµµάτι της υπαίθρου. Η κυβέρνηση παπανδρέου εκδίδει τελεσίγραφο στις 2 ∆εκέµβρη 1944 για αφοπλισµό των ενόπλων αντιστασιακών δυνάµεων. Το ΕΑΜ διοργανώνει συλλαλητήριο στις 3 ∆εκεµβρίου, το οποίο πνίγεται στο αίµα από βρετανικές δυνάµεις υποβοηθούµενες από παραστρατιωτικές οµάδες («Χ»), οι οποίες συνδράµουν στη συνέχεια την αστική ελληνική κυβέρνηση στη σύγκρουση µε τον ΕΛΑΣ στην πρωτεύουσα. Αµέσως ξεσπούν στην αθήνα και για 33 µέρες τα ∆εκεµβριανά. Στις 11 γενάρη 1945 ο ΕΛΑΣ ηττηµένος αναγκάζεται να εγκαταλείψει την πρωτεύουσα.
Στις 2 φλεβάρη 1945, ξεκινά η ∆ιάσκεψη της Βάρκιζας. Η Συµφωνία της Βάρκιζας υπογράφεται στις 12 του ίδιου µήνα και περιλαµβάνει την αποστράτευση του ΕΛΑΣ και τον πλήρη αφοπλισµό του αφήνοντας κενά -ως πολιτική επιλογή- σχετικά µε την αµνηστεία δράσεων της αντιστασιακής περιόδου. Όπως χαρακτηριστικά έχει πει αντάρτισσα του ΕΑΜ, «Ήτανε ένα τροµερό σοκ αυτό. ∆εν µπορούσαµε να το κατανοήσουµε. Γιατί οι νικητές να παραδώσουνε τα όπλα; Τα παραδώσαµε κλαίγοντας. Κι από κει και πέρα ξεκίνησε ένας διωγµός των αγωνιστών που πολέµησαν τον κατακτητή».
Η συµφωνία όπως ήταν αναµενόµενο τηρήθηκε µερικώς και σύµφωνα µε τα συµφέροντα της αστικής κυβέρνησης και των βρετανών. Η «Λευκή Τροµοκρατία» κράτους και παρακρατικών οργανώσεων (Χίτες, ΜΑΥδες κ.α.) οδήγησε στο σχηµατισµό ένοπλων οµάδων στα βουνά από πρώην µαχητές του ΕΛΑΣ που αρνούνταν να παραδώσουν τα όπλα – όπως αυτή του Βελουχιώτη – αλλά και απλών πολιτών που ήταν κοινωνικά, οικονοµικά και πολιτικά αποκλεισµένοι και απειλούνταν µε βιολογική εξόντωση. Ήταν σαφές ότι ο πόλεµος δεν είχε τελειώσει.
Το 1946, το ΚΚΕ του ζαχαριάδη αψηφά τη γραµµή της µόσχας για συµµετοχή σε αστική κυβέρνηση εθνικής ενότητας. Επιλέγει ξανά το δρόµο της ένοπλης παρανοµίας, για τον οποίον είχε προηγουµένως αποκηρύξει αγωνιστές σαν το Βελουχιώτη. Ιδρύει τον ∆ηµοκρατικό Στρατό Ελλάδας (∆ΣΕ).
Ο εµφύλιος λήγει επίσηµα τον οκτώβρη του 1949, µα οι µνήµες των διώξεων, του βουνού, της εξορίας, των δηλώσεων µετανοίας, των βασανιστηρίων, του αγώνα για λευτεριά και δικαιοσύνη παραµένουν. Αυτές τις µνήµες περιγράφουν στη «Ζωή στους βράχους», 33 αγωνίστρες του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ και του ∆ΣΕ. Μέσα από τη βιωµατική αφήγηση αναδεικνύονται στο φιλµ της Αλίντα ∆ηµητρίου οι εµπειρίες των αγωνιστριών που έζησαν µέσα στο ιστορικό πλαίσιο του εµφυλίου.
“Τα κορίτσια της βροχής” (120 λεπτά) – Πέµπτη 11/2
Τα χρόνια που ακολουθούν τη Συµφωνία της Βάρκιζας χαρακτηρίζονται από αστυνοµική καταστολή και λογοκρισία. Οι διώξεις κοµµουνιστών συνεχίζονται µε χαρακτηριστική την εκτέλεση Μπελογιάννη το ‘52, ενώ η φτώχεια και η ανεργία οδηγούν τον πληθυσµό σε κύµα εσωτερικής κι εξωτερικής µετανάστευσης. Το µεταπολεµικό σκηνικό του “ψυχρού πολέµου” και η επέκταση του δυτικο-ευρωπαϊκού καπιταλισµού επηρεάζουν την κυρίαρχη τάξη, ενώ παράλληλα αναδύεται ένα ριζοσπαστικοποιηµένο υποκείµενο (π.χ. οικοδόµοι) που εκφράζεται µέσα από αγώνες στο επίπεδο της παραγωγής, απεργίες, επέκταση των διεκδικήσεων, προλεταριακή βία. Επίσης, τα πανεπιστήµια γίνονται κέντρα ζύµωσης και οι φοιτητές και η νεολαία συµµετέχουν σε κινήµατα αντικαπιταλιστικά, υπέρ της ειρήνης, ζητούν δηµοκρατία (1-1-4) και αγωνίζονται για την παιδεία.
Το κράτος των χαφιέδων, των εργολάβων, της ολιγαρχίας, του παλατιού, του στρατού, των ασφαλιτών, των ΚΥΠατζήδων και των πρακτόρων της CΙΑ απαντά µε τροµοκρατία. Το 1961 γίνονται οι εκλογές «βίας και νοθείας», όπου κερδίζει για τελευταία φορά πλειοψηφικά ο καραµανλής. Τον µάη του 1963 δολοφονείται από παρακρατικούς ο βουλευτής της Ε∆Α Γρηγόρης Λαµπράκης.
Το 1965 ξεσπούν για 70 ηµέρες τα Ιουλιανά ως ιστορική συµπύκνωση των κοινωνικών και ταξικών αγώνων των δύο προηγούµενων δεκαετιών. Πρόκειται για µια ακηδεµόνευτη κίνηση των µαζών από τα κάτω που αψηφούσε την σύγκρουση µε την αστυνοµία. Σε απάντηση το καθεστώς κάνει το πραξικόπηµα του παλατιού. Καθώς όµως το κίνηµα δεν υποχωρεί, ενεργοποιείται από το σχέδιο έκτακτης ανάγκης του ΝΑΤΟ “προµηθεύς” για την κατάληψη της εξουσίας από το στρατό µε σκοπό την εξουδετέρωση κοµµουνιστικής εξέγερσης.
Με το πραξικόπηµα της 21ης απρίλη, η χούντα των συνταγµαταρχών εξαπολύει ένα νέο κύκλο κρατικής βίας και τροµοκρατίας µε συλλήψεις και καταδίκες για αντιδικτατορική δράση από Έκτακτα Στρατοδικεία. Τόποι εξορίας και φυλακές όπως η Γυάρος ξανανοίγουν, ενώ το κτίριο της οδού Μπουµπουλίνας 18 µε τη διαβόητη ταράτσα αποτελεί τον τόπο βασανιστηρίων των κατηγορουµένων από τα ΕΑΤ- ΕΣΑ.
Κάτω από την ισχυρή καταστολή η αντίσταση λαµβάνει κυρίως τη µορφή παράνοµων οργανώσεων, οι οποίες προβαίνουν σε πολλαπλές βοµβιστικές επιθέσεις και άλλες δράσεις, χωρίς να λείπουν οι δηµόσιες κινητοποιήσεις. Από το 1972 αρχίζουν φοιτητικές κινητοποιήσεις που κορυφώνονται µε την κατάληψη του Πολυτεχνείου το 1973. Το τέλος της δικτατορίας έρχεται υπό το βάρος των γεγονότων στην κύπρο το 1974.
Το ντοκυµαντέρ “Τα κορίτσια της βροχής” αναφέρεται σε γυναίκες µε διαφορετικές καταβολές και αφετηρίες που δεν έµειναν άπραγες µπροστά στα γεγονότα της περιόδου. Έχοντας υποµείνει πολλών ειδών βασανισµούς για την επιλογή τους αυτή, χωρίς να λυγίσουν, αναδεικνύουν τελικά την αξιοπρεπή στάση απέναντι στην εξουσία.